جنگ ژوئن ۲۰۲۵ شکاف میان رژیم و مردم ایران را عمیق‌تر کرده است و ناکامی جمهوری اسلامی در حل مشکلات اقتصادی و سرکوب اعتراضات مردمی مشروعیت آن را تضعیف کرده است. پس از حملات، رژیم با دستگیری‌های گسترده به دنبال شناسایی نقاط ضعف امنیتی خود بود و همزمان با تبلیغ ملی‌گرایی سعی در جلب حمایت عمومی داشت. این اقدامات دوگانه نشان‌دهنده تناقض میان سرکوب داخلی و نیاز به همبستگی ملی است.
حمله مشترک اسرائیل و آمریکا به ایران، به جای ایجاد نظم جدید منطقه‌ای، بی‌نظمی فزاینده‌ای در خاورمیانه به وجود آورده است. این جنگ دوازده‌روزه قواعد بازدارندگی میان ایران و اسرائیل را بر هم زده است. اقدامات اخیر اسرائیل، از جمله حمله به غزه، صنعا، و دمشق، نشان‌دهنده اعمال قدرت نظامی بدون محدودیت است.
خلاصه‌ای از این متن را بشنوید:
این وضعیت ایران را که شبکه نیابتی‌اش تضعیف شده در موقعیت دشواری قرار داده و حالا با چالش‌های داخلی و خارجی، از جمله آینده برنامه هسته‌ای و بقای رژیم، مواجه است. مسئله جانشینی رهبر ۸۶ ساله ایران نیز این چالش‌ها را حساس‌تر کرده است. تندروها، با حمایت احتمالی خامنه‌ای، ممکن است با خروج از پیمان عدم اشاعه هسته‌ای یا ممنوعیت بازرسی‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، بحران را تشدید کنند. این اقدام هرچند می‌تواند قدرت را به سپاه پاسداران واگذار کند، اما این نیز امکان دارد که ائتلافی از اصلاح‌طلبان و محافظه‌کاران عمل‌گرا، تندروها را مهار و تنش‌زدایی داخلی و خارجی را دنبال کنند.
حمله مشترک اسرائیل و آمریکا به ایران، به جای ایجاد نظم جدید منطقه‌ای، بی‌نظمی فزاینده‌ای در خاورمیانه به وجود آورده است.
مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور، رویکردی مبتنی بر «صبر، عقلانیت و انسجام ملی» را دنبال می‌کند. او در ۱۳ ژوئیه ۲۰۲۵ اعلام کرد که مخالفان لزوماً دشمن نیستند و خواستار گفت‌وگو با مخالفان بر اساس عدالت شد. این اظهارات برای تندروها تحریک‌آمیز بود. برخی او را به تلاش برای عادی‌سازی روابط با اسرائیل یا حتی کودتا متهم کردند. پزشکیان باید میان جلب حمایت اصلاح‌طلبان و مخالفان، و اجتناب از تحریک تندروها و نیروهای امنیتی تعادل برقرار کند. سخنان او نشان‌دهنده تلاش برای گشایش سیاسی تدریجی است، اما این مسیر با خطرات سیاسی همراه است.
برخی محافظه‌کاران از فراخوان پزشکیان برای گشایش سیاسی حمایت کرده‌اند. علی‌اکبر ولایتی، مشاور خامنه‌ای، در ۲۱ ژوئیه ۲۰۲۵ خواستار کنار گذاشتن روش‌های قدیمی وحدت شد و بر لزوم رضایت ملموس مردم تأکید کرد. رسانه محافظه‌کار نور نیوز سخنان پزشکیان را فرصتی تاریخی برای عبور از تقابل‌های صفر و یکی دانست. محافظه‌کاران همچنین اجرای قانون سختگیرانه حجاب و لایحه جرم‌انگاری انتقاد در اینترنت را به تعویق انداختند. این اقدامات، اگرچه پاسخگوی کامل نارضایتی طبقه متوسط شهری نیست، اما اختلاف میان محافظه‌کاران عمل‌گرا و تندروها را نشان می‌دهد.
خامنه‌ای، به‌عنوان داور این اختلافات، باید با تندروها متحد بماند و همزمان از درگیری‌های روزمره سیاسی فاصله بگیرد. او در ۱۶ ژوئیه ۲۰۲۵ مناقشات غیرضروری را محکوم کرد و خواستار وحدت همه ایرانیان، بدون توجه به گرایش سیاسی یا مذهبی، شد. این سخنان، که شبیه ایده‌های پزشکیان است، ممکن است نشان‌دهنده نگرانی او از تشدید بحران مشروعیت رژیم باشد. تأکید خامنه‌ای بر نمادهای ملی‌گرایانه در مراسم عاشورا نیز از ترس رژیم از دوری بیشتر مردم حکایت دارد. با پر‌رنگ‌تر شدن روزافزون مسئله جانشینی، حفظ اعتبار جایگاه رهبری برای او چالش‌برانگیزتر شده است.
سخنان پزشکیان نشان‌دهنده تلاش برای گشایش سیاسی تدریجی است، اما این مسیر با خطرات سیاسی همراه است.
با این همه، در شرایط فعلی این پرسش نیز مطرح است که رژیم چگونه از این بحران عبور خواهد کرد. سه سناریو ممکن است: نخست، کودتای تندروهای سپاه و بسیج برای سرکوب مخالفان و نصب رهبری جدید. دوم، تقویت موقعیت پزشکیان و اصلاح‌طلبان از طریق جلب حمایت عمومی برای مهار تندروها و تأثیر بر جانشینی خامنه‌ای. سوم، مصالحه نخبگان برای به تعویق انداختن تصمیمات بزرگ، همانند گذشته. رویای تغییر رژیم در ایران، که در میان برخی سیاستمداران آمریکایی و اسرائیلی وجود دارد، با پیام نتانیاهو در ۱۲ اوت ۲۰۲۵ تقویت شد که از مردم ایران خواست رژیم را به دلیل بحران آب سرنگون کنند. پزشکیان این فراخوان را سراب خواند، اما از انزوای فزاینده ایران و کاهش قدرت نظامی و دیپلماتیک آن ابراز نگرانی کرد. او در ۱۳ اوت ۲۰۲۵ هشدار داد که بدون گفت‌وگو، چرخه تخریب و بازسازی ادامه خواهد یافت.
از سوی دیگر، برنامه هسته‌ای ایران نیز در معرض خطر است. در ۲۶ اوت ۲۰۲۵، فرانسه، آلمان و بریتانیا تهدید کردند که اگر ایران فرایند بازرسی‌های آژانس را از سر نگیرد یا سرنوشت اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصدی خود را مشخص نکند، تحریم‌ها باز خواهند گشت. گزارش‌ها حاکی از انتقال ذخایر اورانیوم غنی شده پیش از حملات ژوئن است، اما محل دقیق آن نامشخص است. ایران اخیراً بازرسی‌های آژانس را از سر گرفته و در حال بررسی کاهش غنی‌سازی به ۲۰ درصد است، که می‌تواند نشانه‌ای از تمایل به دیپلماسی باشد.
اما این اقدامات بدون مذاکرات غیرمستقیم با دولت دونالد ترامپ بی‌اثر خواهد بود. ترامپ، پس از ناکامی در پایان دادن به جنگ اوکراین، ممکن است در دیپلماسی با ایران محتاط باشد. با این حال، احتمال بازسازی برنامه هسته‌ای ایران در یک تا دو سال، آن‌طور که مقامات پنتاگون هشدار داده‌اند، می‌تواند اسرائیل را به حملات دوره‌ای به تاسیسات هسته‌ای ایران وادارد و بی‌ثباتی منطقه‌ای را تشدید کند. این چیزی است که رهبران عرب خلیج و خود ترامپ می‌خواهند از آن اجتناب کنند.
