انستیتو واشنگتن در مقاله‌ای به بررسی مسیرهای پیش روی ایران برای بازسازی برنامه هسته‌ای‌اش پس از حملات مشترک اسرائیل و آمریکا در ژوئن ۲۰۲۵ پرداخته است. این مقاله، نوشته ریچارد نفیو، پژوهشگر ارشد انستیتو واشنگتن و معاون پیشین نماینده ویژه ایالات متحده در امور ایران، استدلال می‌کند که تهران گزینه‌های متعددی دارد که برخی واقع‌بینانه‌تر و برخی پرخطرترند. به جای نادیده گرفتن امکان بازسازی، واشنگتن باید تلاش کند مسیر انتخابی ایران را هدایت کند.
در پی جنگ دوازده روزه و حمله به تاسیسات هیسته‌ای ایران، بحث‌هایی درباره توانایی این کشور برای بازسازی برنامه هسته‌ای‌اش آغاز شد، اما تعریف دقیق «بازسازی» همچنان مبهم است. ایران دو دهه برای ساخت برنامه هستهای خود صرف کرد و حالا باید تصمیم بگیرد که آیا همان الگو را دنبال کند یا پیگیر رویکردی متفاوت باشد.
خلاصه‌ای از این متن را بشنوید:
دولت ترامپ ابتدا ادعا کرد برنامه هستهای ایران «کاملاً نابود» شده و تهران تمایلی به بازسازی ندارد. اما به زودی این موضع به دیدگاهی فنی‌تر تغییر کرد. سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا، اسرائیل، فرانسه و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برآورد کردند که ایران ممکن است ظرف چند ماه یا چند سال به پیشرفت‌هایی دست یابد. در مقابل، برخی مقامات ایرانی خسارت‌ها را شدید و برخی، از جمله رهبر انقلاب آیت‌الله خامنه‌ای، آن را ناچیز خواندند.
در پی جنگ دوازده روزه و حمله به تاسیسات هیسته‌ای ایران، بحث‌هایی درباره توانایی این کشور برای بازسازی برنامه هسته‌ای‌اش آغاز شد، اما تعریف دقیق «بازسازی» همچنان مبهم است
این تفاوت در برآوردها به معیارهای متفاوت برای تعریف بازسازی بازمی‌گردد. ایران چهار گزینه اصلی دارد: تمرکز بر همکاری هستهای غیرنظامی با کشورهای خارجی، بازسازی کامل و اعلام‌شده برنامه، بازسازی کامل اما اعلام‌نشده، یا تغییر کلی ساختار برنامه. هر گزینه مزایا و مخاطراتی دارد که می‌تواند آینده برنامه هستهای ایران را شکل دهد.
گزینه اول، همکاری هستهای غیرنظامی با کشورهای خارجی، به معنای محدود کردن برنامه به راکتورهای خارجی و سوخت تأمین‌شده توسط آن‌هاست. نویسنده این مقاله می‌گوید این رویکرد، هرچند محدود، به ایران امکان حفظ برنامه هستهای را می‌دهد. تهران می‌تواند با کشورهایی مانند روسیه برای ساخت راکتورهای جدید همکاری کند، مانند راکتور دوم بوشهر که در حملات ژوئن هدف قرار نگرفت، زیرا خطر انتشار مواد رادیواکتیو و عدم توانایی ایران در استخراج پلوتونیوم از سوخت آن، این تأسیسات را از اولویت حمله خارج کرد. این گزینه خطر جنگ را کاهش می‌دهد اما برای رژیم ایران که سال‌ها بر خودکفایی در غنی‌سازی تأکید کرده، بعید است، زیرا وابستگی به خارجی‌ها را تثبیت می‌کند.
گزینه دوم، بازسازی کامل و اعلام‌شده، به معنای بازگرداندن برنامه به سطح پیش از ژوئن با تأسیسات اعلام‌شده برای غنی‌سازی و تبدیل اورانیوم است. این مسیر به ایران امکان می‌دهد ادعای صلح‌آمیز بودن برنامه‌اش را حفظ کند و با پیمان عدم اشاعه هستهای سازگار بماند. اما این بازسازی پرهزینه و زمان‌بر است و تأسیسات تحت بازرسی آژانس همچنان در معرض حمله اسرائیل یا آمریکا قرار دارند، مگر اینکه توافقی سیاسی با تضمین‌های امنیتی حاصل شود.
گزینه سوم، بازسازی کامل اما اعلام‌نشده، مشابه گزینه دوم است، با این تفاوت که ایران بازرسی‌های آژانس را ممنوع می‌کند. نویسنده مقاله هشدار می‌دهد که این مسیر، ضمن حفظ مزایای بازسازی کامل، ابهام درباره نیات ایران ایجاد می‌کند، اما هزینه‌های بالا و خطر جنگ به دلیل نقض تعهدات هستهای را به همراه دارد.
محتمل‌ترین سناریو این است که ایران از بازسازی تأسیسات بزرگ صرف‌نظر کند و بر برنامه تسلیحاتی کوچک‌تر و مخفی‌تر تمرکز نماید.
گزینه چهارم، تغییر ساختار برنامه، محتمل‌ترین سناریو برای فعالیت‌های اعلام‌نشده است. به این معنا که ایران ممکن است از بازسازی تأسیسات بزرگ صرف‌نظر کند و بر برنامه تسلیحاتی کوچک‌تر و مخفی‌تر تمرکز نماید. این تأسیسات کوچک‌تر، عمیقاً زیرزمینی و با مواد هستهای کمتر، از نظارت بین‌المللی پنهان می‌مانند و خطر حملات را کاهش می‌دهند. اما این گزینه ادعای صلح‌آمیز بودن برنامه را کنار می‌گذارد و مشروعیت بین‌المللی ایران را تضعیف می‌کند.
به باور نویسنده مقاله ایران احتمالاً می‌تواند بدون بازسازی گسترده، سلاح‌های هستهای ابتدایی تولید کند، زیرا اورانیوم غنی‌شده و تجهیزات لازم برای ساخت چند بمب ابتدایی را حفظ کرده است. با توجه به تأکید تهران بر دفاع غیرمتعارف و استفاده از نیروهای نیابتی، ممکن است در کوتاه‌مدت گزینه‌های تسلیحاتی غیرمتعارفی را دنبال کند.
ریچارد نفیو، نویسنده این مطلب چهار توصیه‌های سیاستی به دولت ترامپ ارائه می‌دهد: تشخیص مکان و نحوه بازسازی برنامه هسته‌ایران، پیشگیری از طریق کنترل‌های صادراتی و تحریم‌های سازمان ملل، اطمینان از اینکه چهره‌های کلیدی دولت آگاهی و دانش لازم درباره ماهیت برنامه هستهای ایران و تعهدات قانونی‌اش دارند، و دیپلماسی برای جلوگیری از همکاری خارجی با بازسازی غیرقانونی و تشویق ایران به استفاده صلح‌آمیز از انرژی هستهای.
نویسنده بر این باور است که توافق هستهای جدید با بازرسی‌های سختگیرانه، بهترین راه برای جلوگیری از تسلیحاتی شدن برنامه ایران است.
