مجسمه‌ای نقره‌ای به شکل موجودی ترکیبی، که قدمت آن به حدود ۵ هزار سال پیش می‌رسد و در جنوب غربی ایران کشف شده است، تصویری از یک گاو زانو زده را به نمایش می‌گذارد که بدنی شبیه به انسان دارد. کارکرد دقیق این اثر باستانی همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد، اما به نظر می‌رسد که در یک مراسم آیینی مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
سر این مجسمه بر شانه‌هایی شبیه به انسان قرار گرفته و موجودی که تصویر شده، جامه‌ای مزین به تن دارد که پاهای زانو زده‌اش را پوشانده است.
این مجسمه که «گاو زانو زده» نام گرفته، ۵ هزار سال پیش در دوره پروتو-ایلامی، قدیمی‌ترین تمدن شناخته‌شده در ایران، ساخته شده است. این اثر که در موزه هنر متروپولیتن نیویورک نگهداری می‌شود، ۱۶.۳ سانتی‌متر ارتفاع داشته و بر اساس مطالعه‌ای در سال ۱۹۷۰، از نقره‌ای با خلوص ۹۸.۵ درصد ساخته شده است.
سر این مجسمه، با شاخ‌های منحنی، بر شانه‌هایی شبیه به انسان قرار گرفته و موجودی که تصویر شده، جامه‌ای مزین به تن دارد که پاهای زانو زده‌اش را پوشانده است. بازوهای کشیده‌اش نیز شبیه به انسان هستند، اما در انتهای آن‌ها سم‌هایی دیده می‌شود که یک ظرف دسته‌دار را در دست گرفته‌اند. این ویژگی‌ها، گویای آن است که سازنده این اثر، تصویری از یک موجود ترکیبی با ویژگی‌های حیوانی و انسانی را به نمایش گذاشته است.
مجسمه گاو زانوزده ممکن است به عنوان یک «مجسمه بنیاد» استفاده شده باشد؛ یعنی شیئی که در زیر بنای یک سازه مهم، مانند یک معبد، دفن می‌شده تا مرزهای آن را مشخص کند.
درون این مجسمه توخالی، پنج سنگ‌ریزه آهکی کشف شده که به گفته کارشناسان، احتمالا توسط هنرمند برای ایجاد صدایی شبیه به جغجغه در داخل آن قرار داده شده‌اند. این یافته و همچنین وجود بقایای یک پارچه که به مجسمه چسبیده بود، نشان می‌دهد که این اثر در یک مراسم یا آیین خاصی مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
برخی باستان‌شناسان معتقدند که مجسمه گاو زانوزده ممکن است به عنوان یک «مجسمه بنیاد» استفاده شده باشد؛ یعنی شیئی که در زیر بنای یک سازه مهم، مانند یک معبد، دفن می‌شده تا مرزهای آن را مشخص کند.
پروتو-ایلامی‌ها به خاطر ابداع «مهرهای استوانه‌ای» شهرت دارند؛ استوانه‌هایی که با تصاویری از پیکره‌های مختلف حکاکی می‌شدند و برای مقاصد اداری به کار می‌رفتند. بسیاری از این مهرها نیز حیواناتی را در حالت‌های انسان‌گونه به تصویر کشیده‌اند. کارشناسان می‌گویند مجسمه گاو زانو زده نیز احتمالا در همین سنت پروتو-ایلامی خلق شده است که در آن موجودات ترکیبی اسطوره‌ای اما واقع‌گرایانه ساخته می‌شده‌اند.
هدف دقیق از ساخت این مجسمه مرموز همچنان یک راز باقی مانده است، اما جزئیات کشف شده، سرنخ‌هایی از اهمیت آیینی و فرهنگی آن در یکی از کهن‌ترین تمدن‌های ایران به دست می‌دهد.
