مقامات جمهوری اسلامی در اقدامی بحث‌برانگیز، در حال تبدیل بخشی از یک گور دسته‌جمعی در قبرستان خاوران، واقع در جنوب تهران به محلی برای ساخت‌وساز هستند. این مکان برای دهه‌ها محل دفن صدها زندانی سیاسی است که در جریان کشتار سال ۱۳۵۸ و دهه‌های بعد از آن، به‌ویژه در سال ۱۳۶۷، توسط حکومت اعدام شدند. منتقدان می‌گویند این اقدام تلاشی عمدی برای نابودی شواهد جنایات گذشته و محو خاطره قربانیان است.
تصاویری که اخیراً توسط فعالان حقوق بشر در فضای مجازی منتشر شده، نشان می‌دهد که بولدوزرها در حال صاف کردن بخشی از گورستان هستند و کارگران مشغول نصب سنگفرش و آماده‌سازی زمین برای ساخت‌وساز هستند. این پروژه که ظاهراً با هدف «بازسازی و نوسازی» قبرستان انجام می‌شود، از سوی خانواده‌های قربانیان و سازمان‌های حقوق بشری محکوم شده است.
خلاصه‌ای از این متن را بشنوید:
قبرستان خاوران نمادی از یکی از تاریک‌ترین فصول تاریخ معاصر ایران است. این مکان به عنوان محلی برای دفن بهایی‌ها، مسیحیان و دیگر اقلیت‌های مذهبی و همچنین زندانیان سیاسی اعدام‌شده در دوران پهلوی استفاده می‌شد. با این حال، شهرت اصلی آن به دلیل کشتار گسترده زندانیان سیاسی در سال‌های پس از انقلاب، به ویژه در تابستان ۱۳۶۷ است.
در آن سال، هزاران زندانی سیاسی، از جمله اعضای گروه‌های چپ و سازمان مجاهدین خلق، به دستور روح‌الله خمینی، بنیانگذار جمهوری اسلامی، در یک رشته اعدام‌های جمعی به قتل رسیدند. خانواده‌های این زندانیان هرگز اجازه نیافتند که عزیزانشان را در قبرهای مشخص دفن کنند و اجساد آن‌ها در گورهای دسته‌جمعی و بی‌نام‌ونشان در خاوران به خاک سپرده شد.
تصاویری که اخیراً توسط فعالان حقوق بشر در فضای مجازی منتشر شده، نشان می‌دهد که بولدوزرها در حال صاف کردن بخشی از گورستان هستند.
از آن زمان، خانواده‌ها با نام “مادران خاوران” هر سال در این مکان گرد هم می‌آمدند تا یاد عزیزانشان را گرامی بدارند. این تجمع‌ها اغلب با تهدید و بازداشت نیروهای امنیتی همراه بود. تلاش این خانواده‌ها برای حفظ این مکان به عنوان یک یادبود ملی و روشن کردن سرنوشت عزیزانشان، به نمادی از مبارزه برای عدالت تبدیل شده است.
واکنش‌های بین‌المللی و داخلی
سازمان‌های حقوق بشری بین‌المللی، از جمله عفو بین‌الملل، به شدت این اقدام مقامات ایرانی را محکوم کرده‌اند. عفو بین‌الملل در بیانیه‌ای اعلام کرد که این «تخریب تعمدی» شواهد، بخشی از الگوی طولانی‌مدت انکار، تحریف و محو خاطره قربانیان است. این سازمان خواستار توقف فوری عملیات ساخت‌وساز و دسترسی فوری بازرسان سازمان ملل به این مکان شده است.
در داخل ایران نیز، خانواده‌های قربانیان و فعالان حقوق بشر در برابر این اقدام سکوت نکرده‌اند. آن‌ها در نامه‌ای سرگشاده خطاب به جامعه بین‌المللی، این عمل را «جنایتی علیه بشریت» خوانده و از نهادهای بین‌المللی خواسته‌اند که برای جلوگیری از نابودی شواهد تاریخی وارد عمل شوند. یکی از مادران خاوران در گفت‌وگو با رسانه‌های خارجی گفته است: «آن‌ها می‌خواهند جای پای خود را از این جنایت پاک کنند. اما ما هرگز فراموش نخواهیم کرد.»
پنهان‌کاری و انکار
این اولین بار نیست که مقامات ایرانی تلاش می‌کنند تا شواهد کشتار زندانیان سیاسی را از بین ببرند. در سال‌های گذشته نیز گزارش‌های متعددی از تلاش برای تخریب و ساخت‌وساز در مناطق دیگر خاوران و سایر گورستان‌های دسته‌جمعی در سراسر ایران منتشر شده است. این تلاش‌ها بخشی از یک استراتژی گسترده‌تر برای انکار جنایات گذشته و جلوگیری از پاسخگویی است.
در سال‌های گذشته نیز گزارش‌های متعددی از تلاش برای تخریب و ساخت‌وساز در مناطق دیگر خاوران و سایر گورستان‌های دسته‌جمعی در سراسر ایران منتشر شده است.
دولت ایران همواره از پذیرش مسئولیت در قبال این کشتارها خودداری کرده و هرگونه تحقیق در مورد این وقایع را رد کرده است. مقامات ایرانی مدعی هستند که این زندانیان به دلیل «اقدام بر ضد انقلاب» و «خیانت به کشور» اعدام شده‌اند و گورستان خاوران محل دفن این افراد است که خانواده‌هایشان به دلایل ایدئولوژیک تمایلی به تحویل اجساد نداشتند. این روایت با شهادت بازماندگان و گزارش‌های سازمان‌های بین‌المللی در تضاد است.
اهمیت حفظ خاوران
برای خانواده‌های قربانیان و مدافعان حقوق بشر، حفظ خاوران از اهمیت حیاتی برخوردار است. این مکان نه تنها یک قبرستان، بلکه یک سند تاریخی مهم است که می‌تواند به عنوان شواهد مادی در تحقیقات آتی برای محاکمه عاملان کشتار مورد استفاده قرار گیرد. علاوه بر این، خاوران یک یادبود جمعی برای قربانیان است و تخریب آن، آسیب روانی جبران‌ناپذیری به خانواده‌هایی وارد می‌کند که دهه‌ها برای زنده نگه داشتن یاد عزیزانشان مبارزه کرده‌اند.
مدافعان حقوق بشر می‌گویند جامعه بین‌المللی در قبال این واقعه مسئولیت دارد و چشم‌پوشی از این اقدام می‌تواند پیام خطرناکی به مقامات ایران بدهد و آن‌ها را در مسیر محو کامل شواهد جنایات گذشته تشویق کند. فعالان حقوق بشر امیدوارند که فشار بین‌المللی بتواند به توقف فوری پروژه و حفاظت از این مکان به عنوان یک میراث تاریخی و انسانی منجر شود.
این اقدام در حالی صورت می‌گیرد که جمهوری اسلامی تحت فشار فزاینده‌ای از سوی جامعه بین‌المللی به دلیل نقض حقوق بشر و سرکوب معترضان قرار دارد. تخریب خاوران، فصل دیگری از نبرد طولانی بین حافظه و فراموشی را در ایران رقم زده است.
