ورود پهپادهای روسی به حریم هوایی لهستان و رومانی کشورهای عضو ناتو، موضوع امنیت اروپا و تبعات گسترده جنگ اوکراین را به صدر اخبار کشانده است. لهستان می‌گوید حداقل یک پهپاد روسی را ساقط کرده و مقام‌های رومانی گفته‌اند جت‌های جنگنده خود را برای حفاظت از آسمان خود به پرواز درآوردند.

وزارت دفاع لهستان اعلام کرده که ورود پهپادها نمی‌تواند صرفاً یک «اشتباه فنی» تلقی شود و بالقوه امنیت کل اتحاد آتلانتیک شمالی را تهدید می‌کند. لهستان این رویداد را نقض آشکار حاکمیت خود دانست و خواستار بررسی فوری در چارچوب ناتو شد. این کشور خواستار فعال‌سازی ماده چهارم ناتو شد؛ ماده‌ای که به کشورهای عضو اجازه می‌دهد در صورت احساس تهدید امنیتی، مشورت فوری با سایر اعضا داشته باشند.

رومانی نیز گزارش داده که پهپادهای روسی چند بار در ماه‌های اخیر حریم هوایی این کشور را نقض کرده‌اند و تاکید کرده که واکنش خود را در چارچوب هماهنگی با ناتو مدیریت کرده تا از رویارویی مستقیم با روسیه جلوگیری شود. این وقایع، امنیت مرزهای شرقی ناتو را به یکی از موضوعات اصلی گفت‌وگوهای اخیر وزیران دفاع و خارجه کشورهای عضو تبدیل کرده است.

برخی تحلیلگران معتقدند این رویدادها می‌تواند ناشی از خطاهای فنی یا انحراف مسیر باشد، به‌ویژه با توجه به این‌که روسیه از صدها پهپاد و موشک به طور همزمان در حملات اخیر استفاده می‌کند. در مقابل این نظریه نیز مطرح شده که ورود پهپادهای روسی به حریم فضایی اعضای ناتو می‌تواند نوعی «اخطار غیرمستقیم» مبنی بر نمایش آمادگی روسیه برای گسترش جنگ به کشورهای عضو ناتو و افزایش هزینه مداخله بیشتر غرب در اوکراین باشد.

نقض حریم هوایی لهستان و رمانی از سوی پهپادهای روسی نگرانی‌ها را درباره امنیت شرق ناتو را افزایش داده و لهستان خواستار فعال‌سازی براساس ماده چهارم پیمان ناتو شده است.

در چنین سناریویی، روسیه اهداف چندگانه‌ای را دنبال می‌کند: ایجاد ترس در میان شهروندان و دولت‌های اروپای شرقی، سنجش میزان انسجام اعضای ناتو و ارسال پیامی هشدارآمیز به واشنگتن و بروکسل مبنی بر اینکه ادامه حمایت از اوکراین ممکن است کل اروپا را در معرض خطر قرار دهد. این رویکرد نشان می‌دهد که حتی بدون ورود مستقیم نیروهای روسیه، تبعات جنگ اوکراین به مرزهای ناتو سرایت کرده است.

ناتو در مواجهه با این وقایع با چالش دشواری روبه‌روست: بی‌عملی در برابر نقض حاکمیت اعضا می‌تواند انسجام و اعتبار این اتحاد را زیر سؤال ببرد، اما واکنش تند و فعال‌سازی ماده چهارم ممکن است به معنای آغاز جنگی تمام‌عیار در اروپا باشد.

از این‌رو، دبیرکل ناتو و بسیاری از رهبران اروپایی تأکید کرده‌اند که پاسخ باید «سنجیده و متناسب» باشد؛ از جمله تقویت سامانه‌های دفاع هوایی، افزایش حضور نیروهای ناتو در شرق اروپا و ارسال پیام‌های سیاسی هشدارآمیز به مسکو، بدون رسیدن به نقطه بی‌بازگشت.

در میانه این بحران، اظهارات امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، نیز بحث‌های تازه‌ای را برانگیخت. گزارش شد که او در محافل خصوصی ناتو را تا حدی مسئول جنگ اوکراین دانسته و گفته است گسترش ناتو به شرق اروپا و نادیده گرفتن حساسیت‌های امنیتی روسیه در ایجاد بستر این جنگ نقش داشته است.

این موضع هرچند با انتقادهای فراوانی در اروپا و آمریکا مواجه شد، اما بازتاب‌دهنده نگرانی‌های قدیمی،‌ به ویژه از سوی روسیه، درباره سیاست «گسترش بی‌پایان ناتو» است. مخالفان مکرون معتقدند چنین اظهاراتی هم‌صدایی با روایت کرملین است که غرب را مقصر جلوه می‌دهد.

پس از فروپاشی اتحاد شوروی، مقام‌های روسی ادعا کردند که غرب وعده داده بود ناتو به سمت شرق گسترش نخواهد یافت. هرچند این وعده در هیچ سند رسمی ثبت نشده، اما بخش جدایی‌ناپذیری از روایت سیاست خارجی روسیه شده است.

در سال‌های ۱۹۹۹ و ۲۰۰۴ موجی از کشورهای اروپای شرقی – از جمله لهستان، مجارستان، جمهوری چک و کشورهای بالتیک – به ناتو پیوستند. از نگاه کرملین، این روند به معنای نزدیک شدن نیروهای نظامی غرب به مرزهای روسیه بود.

ولادیمیر پوتین بارها این روند را «تهدیدی وجودی» خوانده و هشدار داده است که عضویت اوکراین یا گرجستان در ناتو برای روسیه غیرقابل تحمل خواهد بود. از دید مسکو، ناتو نه صرفاً یک اتحاد دفاعی، بلکه ابزاری برای محاصره و تضعیف روسیه است و جنگ اوکراین نتیجه مستقیم همین «محاصره تدریجی» است.

مدافعان ناتو می‌گویند کشورهای اروپای شرقی با اراده خود به این اتحاد پیوسته‌اند، زیرا از گذشته تحت سلطه شوروی خاطره‌ای تلخ دارند و امنیت خود را تنها در سایه ناتو تضمین می‌کنند. این حق حاکمیتی کشورها است و روسیه نمی‌تواند برای همسایگانش تعیین تکلیف کند.

تحلیلگران احتمال می‌دهند روسیه این پهپادها را عمداً به نزدیکی مرزهای ناتو فرستاده تا پیامی هشدارآمیز درباره گسترش جنگ به اروپا ارسال کند.

با این حال، برخی تحلیلگران غربی، مشابه دیدگاه مکرون، معتقدند نادیده گرفتن نگرانی‌های امنیتی روسیه و تلاش برای گسترش بی‌وقفه ناتو به شرق، به افزایش تنش‌ها کمک کرده و شاید با سیاست واقع‌گرایانه‌تر می‌شد از بروز جنگ جلوگیری کرد.

حادثه اخیر پهپادی نشان داد که لهستان و رومانی اکنون در خط مقدم بحران قرار دارند. این کشورها هم میزبان نیروها و پایگاه‌های ناتو هستند و هم بیشترین آسیب‌پذیری را در برابر اقدامات روسیه دارند.

لهستان، که میلیاردها دلار کمک نظامی و انسانی به اوکراین ارائه کرده، اکنون به شدت نسبت به هرگونه نقض حریم هوایی حساس است و رومانی نیز ضمن واکنش محتاطانه، بر پایبندی به تعهدات ناتو تأکید دارد.

کارشناسان می‌گویند این رویدادها نشان می‌دهد که جنگ اوکراین دیگر محدود به مرزهای این کشور نیست و حتی بدون برخورد مستقیم، تبعات آن به کشورهای همسایه و ساختار امنیتی کل اروپا سرایت کرده است.

اظهارات مکرون نیز بحث قدیمی درباره نقش ناتو در جنگ اوکراین را زنده کرده و این پرسش را مطرح کرده که آیا راهبرد فعلی غرب می‌تواند جنگ را مهار کند یا خود عاملی برای تشدید آن خواهد شد؟