در یک پژوهش تازه ، گروهی از باستان‌شناسان و انسان‌شناسان دریافته‌اند که کهن‌ترین مومیایی‌های شناخته‌شده جهان، نه در مصر یا آمریکای جنوبی، بلکه حدود ۱۰ هزار سال پیش در چین و آسیای جنوب‌شرقی و از طریق دود دادن اجساد ساخته شده‌اند.
این مطالعه که که در نشریه آکادمی ملی علوم آمریکا (PNAS) منتشر شده شامل بررسی ده‌ها گور باستانی در چین، فیلیپین، لائوس، تایلند، مالزی و اندونزی بوده، نشان می‌دهد بسیاری از اسکلت‌ها در وضعیت خمیده و به اصطلاح «جنینی» دفن شده‌اند. اما آنچه توجه پژوهشگران را جلب کرده، نشانه‌های حرارت دیدگی و سیاه‌شدگی ناشی از دود بر روی استخوان‌هاست؛ نشانه‌ای که حکایت از نوعی آیین تدفین مبتنی بر دود دادن اجساد دارد. این امر بسیار پیش‌تر از رایج شدن مومیایی‌سازی در مصر یا شیلی رخ داده است.
خلاصه‌ای از این متن را بشنوید:
پژوهشگران سال‌ها از دیدن شمار بالای تدفین‌هایی که در آن اسکلت‌ها در حالت «ابر‌خمیده» یا بسیار غیرطبیعی قرار گرفته‌اند شگفت‌زده بودند. چنین وضعیتی در یک اسکلت کشف‌شده در پرتغال نیز مشاهده شد و به‌عنوان نشانه‌ای از مومیایی‌سازی شناخته شد. در جنوب شرق آسیا اما، همراه این حالت بدنی، آثار دود و حرارت هم بر استخوان‌ها یافت شد؛ شواهدی که نشان می‌دهد جسد پیش از دفن، برای مدتی طولانی در معرض دود آتش قرار داشته است.
پژوهشگران دریافته‌اند که کهن‌ترین مومیایی‌های جهان نه در مصر یا شیلی، بلکه حدود ۱۰ هزار سال پیش در چین و جنوب شرق آسیا با دود دادن اجساد ساخته می‌شدند.
برای تأیید این فرضیه، محققان از روش‌های پیشرفته‌ای همچون پراش پرتو ایکس و طیف‌سنجی فروسرخ استفاده کردند تا ساختار داخلی استخوان‌ها را بررسی کنند. نتایج نشان داد که استخوان‌ها حرارت ملایمی دیده‌اند و اثری از سوختگی شدید یا خاکسترشدن – مانند مراسم سوزاندن – در آنها دیده نمی‌شود. این یافته بیانگر آن است که در جوامع شکارچی ـ گردآورنده آن دوران، سنتی ویژه برای دود دادن اجساد وجود داشته است.
نکته جالب آنکه چنین سنتی هنوز هم در بخش‌هایی از آسیا ادامه دارد. پژوهشگران در سال ۲۰۱۹ به استان پاپوا در اندونزی سفر کردند و شاهد بودند که قوم دانی و پومو اجساد نیاکان خود را با بستن محکم بدن، نشاندن آنها بر فراز آتش و دود دادن طولانی‌مدت مومیایی می‌کنند. این اجساد پس از مدتی کاملا سیاه می‌شوند اما شکل انسانی خود را حفظ می‌کنند. همین شواهد زنده به پژوهشگران کمک کرد تا نتیجه بگیرند اجساد باستانی آسیای جنوب‌شرقی نیز با همین روش دود داده شده‌اند.
با وجود آنکه از اجساد کهن تنها استخوان‌ها باقی مانده و اثری از پوست و مو دیده نمی‌شود، پژوهشگران آنها را مومیایی می‌دانند؛ چرا که فرآیند مومیایی‌سازی در اصل، اقدامی عمدی برای حفظ جسد است و در اینجا دود دادن، نقش اصلی را ایفا کرده است.
تفاوت مهم یافته‌های جدید با مومیایی‌های مصری یا شیلیایی در این است که اجساد پس از دوددهی در ظرف یا محفظه‌ای نگهداری نمی‌شدند و در نتیجه، ماندگاری‌شان نهایتا چند دهه تا چند صد سال بوده است. در اقلیم گرم و مرطوب جنوب شرق آسیا، دود دادن شاید تنها راه عملی برای جلوگیری از تجزیه سریع جسد بوده است.
این سنت، گذشته از حفظ اجساد در اقلیم گرم و مرطوب، بازتابی از عشق و وفاداری جوامع کهن به نیاکان و مردگانشان به شمار می‌رفت.
«هسیائو چون هونگ»، سرپرست این پژوهش از دانشگاه ملی استرالیا می‌گوید: «نمی‌توانیم با قطعیت بگوییم که هدف اولیه از دود دادن حفظ جسد بوده است. شاید این کار ابتدا بخشی از آیین‌های مذهبی یا فرهنگی بوده یا از تجربه دود دادن گوشت حیوانات الهام گرفته شده باشد.» او معتقد است این سنت در اصل راهی برای حفظ حضور محسوس نیاکان در میان زندگان بود؛ تلاشی برای آنکه مردگان همچنان بخشی از جامعه باقی بمانند.
یافته‌ها همچنین از فرضیه‌ای موسوم به «مدل دو لایه» در مهاجرت انسان به جنوب شرق آسیا پشتیبانی می‌کند. بر اساس این مدل، نخستین موج مهاجران شکارچی ـ گردآورنده حدود ۶۵ هزار سال پیش وارد این منطقه شدند و با موج بعدی کشاورزان نوسنگی که چهار هزار سال پیش از راه رسیدند تفاوت داشتند. آیین دود دادن اجساد احتمالا میراث همان گروه نخست بوده که در میان برخی جوامع محلی مانند دانی و پومو هنوز هم ادامه دارد.
«آیوی یه»، انسان‌شناس زیستی دانشگاه فنی نانیانگ که در این پژوهش نقشی نداشته، می‌گوید این یافته‌ها با الگوهای شناخته‌شده مهاجرت و تعامل انسان‌های اولیه در آسیا سازگار است و شواهد تازه‌ای برای گستردگی سنت دود دادن اجساد فراهم می‌کند.
نویسندگان مقاله معتقدند اگر بسیاری از تدفین‌های «خمیده» جنوب شرق آسیا به‌عنوان مومیایی دودداده‌شده تعبیر شوند، باید پذیرفت که این سنت بسیار زودتر و در گستره‌ای بسیار وسیع‌تر شکل گرفته است. آنها احتمال می‌دهند که آغاز این روش حتی به نخستین مهاجرت‌های انسان خردمند از آفریقا به آسیا و حدود ۴۲ هزار سال پیش بازگردد؛ نشانه‌ای از تداوم فرهنگی و زیستی عمیق در تاریخ بشر.
این پژوهش، گذشته از روشن کردن بخشی از تاریخ ناشناخته آیین‌های تدفین، بازتابی است از پیوند دیرینه انسان با مرگ، حافظه و یاد نیاکان. دود دادن اجساد نه فقط راهی برای مقابله با پوسیدگی، که به‌نوعی بیانی شاعرانه از عشق و وفاداری جوامع کهن به عزیزان از دست‌رفته‌شان بوده است.
