تلاش عراق برای مقابله کمبود مزمن برق با استفاده از گاز ترکمنستان، که قرار بود از مسیر ایران منتقل شود، تحت فشار آمریکا ناکام ماند و بغداد را برای یافتن جایگزین‌های تازه به تکاپو انداخته است.
عراقِ نفت‌خیز از زمان حمله آمریکا در سال ۲۰۰۳ و سقوط صدام حسین، برای تأمین برق شهروندان خود با مشکل روبه‌رو بوده و بسیاری را مجبور کرده برای تأمین نیازشان به ژنراتورهای خصوصی گران‌قیمت روی آورند؛ اقدامی که مشکلات اقتصادی و ناآرامی‌های اجتماعی به همراه داشته است.
خلاصه‌ای از این متن را بشنوید:
حسین سعد، قصاب ۴۳ ساله در محله کسری بغداد، می‌گوید در گرمای طاقت‌فرسا تلاش می‌کند معاش خود را حفظ کند و مانع فاسد شدن گوشت‌ها شود. او می‌گوید: «این فقط رنج من نیست، رنج همه مردم عراق است.»
طرحی که نخستین بار در سال ۲۰۲۳ پیشنهاد شد، قرار بود صادرات گاز ترکمنستان به عراق از طریق ایران انجام گیرد. بر اساس توافق سوآپ، ایران گاز را دریافت می‌کرد و آن را به عراق تحویل می‌داد. اما این سازوکار خطر نقض تحریم‌های آمریکا علیه تهران را در بر داشت و به تأیید واشنگتن نیازمند بود.
آن تأیید هرگز صادر نشد. دولت دونالد ترامپ سیاست «فشار حداکثری» علیه ایران را تشدید کرد.
عراقِ نفت‌خیز از زمان حمله آمریکا در سال ۲۰۰۳ در تأمین برق شهروندان خود با مشکل روبه‌رو بوده و بسیاری شهروند مجبورند به ژنراتورهای خصوصی گران‌قیمت روی آورند.
گرفتار میان دو متحد
خبرگزاری رویترز با چهار مقام عراقی گفت‌وگو کرده و هفت سند رسمی را بررسی کرده است تا نشان دهد بغداد ماه‌ها تلاش کرد رضایت واشنگتن را برای واردات حدود پنج میلیارد متر مکعب گاز ترکمنستان از طریق ایران جلب کند.
طبق پیش‌نویس قرارداد که رویترز مشاهده کرده، عراق خواهان واردات ۵.۰۲۵ میلیارد متر مکعب گاز ترکمنستان در سال بود و اجرای این قرارداد از طریق شرکت ملی گاز ایران انجام می‌شد.
ایران قرار نبود وجهی دریافت کند، بلکه سهمی معادل حداکثر ۲۳ درصد از حجم روزانه گاز را برای مصرف داخلی خود برمی‌داشت. بغداد همچنین پیشنهاد داده بود یک نهاد بین‌المللی مستقل بر رعایت تحریم‌های آمریکا و قوانین ضد پول‌شویی در این قرارداد نظارت کند.
با وجود ماه‌ها رایزنی، مخالفت‌های آمریکا در نهایت مانع نهایی شدن قرارداد شد. واشنگتن فشارها علیه برنامه هسته‌ای ایران را افزایش داده و همین امر بغداد را میان دو متحد مهمش، یعنی واشنگتن و تهران، در موقعیت دشوار قرار داده است.
عدیل کریم، مشاور نخست‌وزیر عراق، به رویترز گفت: «اجرای قرارداد ترکمنستان می‌تواند باعث اعمال تحریم علیه بانک‌ها و مؤسسات مالی عراق شود، به همین دلیل قرارداد فعلاً معلق است.»
وزارت خزانه‌داری آمریکا از اظهار نظر خودداری کرد، اما یک منبع آگاه گفت گرچه دولت ترامپ برای رفع نیازهای انرژی عراق همکاری می‌کند، اما هیچ توافقی را که منفعتی برای ایران داشته باشد تأیید نخواهد کرد.
وابستگی عراق به گاز ایران
عراق در یک دهه گذشته به واردات گاز و برق از ایران وابسته بوده است. یک مقام عراقی گفت گاز ایران حدود یک‌سوم برق عراق را تأمین می‌کند و واردات گاز در سال ۲۰۲۴ به ۹.۵ میلیارد متر مکعب رسیده است.
کریم هشدار داد: «اگر گاز ایران را از دست بدهیم، با مشکل جدی در تولید برق روبه‌رو می‌شویم.»
کارشناسان می‌گویند گرچه دولت ترامپ برای رفع نیازهای انرژی عراق همکاری می‌کند، اما هیچ توافقی را که منفعتی برای ایران داشته باشد تأیید نخواهد کرد.
با وجود آنکه عراق دومین تولیدکننده بزرگ نفت در اوپک است، بخش زیادی از گاز همراه نفت را به دلیل کمبود سرمایه‌گذاری و زیرساخت، می‌سوزاند. طبق گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، عراق در سال ۲۰۲۳ تنها ۱۱ میلیارد متر مکعب گاز استخراج کرد که می‌توانست برای برق یا مصارف صنعتی استفاده شود.
نیاز گازی این کشور بسته به فصل تغییر می‌کند و در تابستان به حدود ۴۵ میلیون متر مکعب در روز می‌رسد، در حالی‌که در دیگر فصول بین ۱۰ تا ۲۰ میلیون متر مکعب در نوسان است.
توقف قرارداد ترکمنستان
در ماه مارس، دولت ترامپ معافیت تحریمی که از سال ۲۰۱۸ به عراق اجازه پرداخت بهای برق ایران را داده بود لغو کرد و این تصمیم باعث کاهش واردات شد.
قطع گاز ایران حدود سه هزار مگاوات از توان تولید برق عراق را کاهش داد؛ بیش از ۱۰ درصد ظرفیت کلی این کشور که حدود ۲۸ هزار مگاوات برآورد می‌شود. این مقدار برق می‌تواند بر زندگی حدود دو و نیم میلیون خانوار تأثیر بگذارد.
بغداد امیدوار بود با قرارداد ترکمنستان هم منابع انرژی خود را متنوع کند و هم خطر نقض تحریم‌ها را کاهش دهد. اما ناکامی در این زمینه، توان عراق برای پایداری نیروگاه‌های گازی در اوج مصرف تابستان را به خطر انداخت.
وزارت برق عراق در نامه‌ای در ۲۷ مه به بانک دولتی تجارت عراق هشدار داد که عدم تحقق این قرارداد می‌تواند به قطع گسترده برق منجر شود؛ رخدادی که سه ماه بعد در اوت با خاموشی سراسری رخ داد.
ال‌ان‌جی و قطر
با بسته شدن مسیر ترکمنستان، عراق اکنون به دنبال گزینه‌های جایگزین است؛ از جمله ساخت زیرساخت برای واردات گاز طبیعی مایع (ال‌ان‌جی) از قطر.
عراق طی دو سال گذشته قراردادهایی با شرکت‌های بزرگ نفتی مانند توتال انرژی، بی‌پی و شورون امضا کرده تا پروژه‌های گازی خود را سرعت بخشد.
حمزه عبدالباقی، رئیس شرکت دولتی گاز جنوب، در ماه مارس به رویترز گفت عراق قصد دارد یک پایانه شناور ال‌ان‌جی اجاره کند تا گاز قطر و عمان را دریافت کند. او افزود دولت از وزارت نفت خواسته است در صورت اعمال محدودیت‌های بیشتر آمریکا بر گاز ایران، گزینه‌های جایگزین بیابد.
عراق همچنین طی دو سال گذشته قراردادهایی با شرکت‌های بزرگ نفتی مانند توتال انرژی، بی‌پی و شورون امضا کرده تا پروژه‌های گازی خود را سرعت بخشد.
شرکت فرانسوی توتال انرژی این هفته اعلام کرد مرحله دوم توسعه میدان رتاوی را آغاز کرده است؛ پروژه‌ای ۲۷ میلیارد دلاری که هدف آن افزایش تولید نفت، گاز و برق عراق است.
شرکت بریتانیایی بی‌پی نیز در ماه مارس گفت مجوز نهایی دولت عراق برای بازتوسعه میدان‌های نفتی کرکوک را دریافت کرده و قصد دارد سه میلیارد بشکه معادل نفت تولید کند.
عدیل کریم، مشاور نخست‌وزیر عراق می‌گوید: «ما در حال گسترش نیروگاه‌های گازی هستیم. به گاز بیشتر و منابع بیشتری نیاز خواهیم داشت.»
