فرانسه فیلم «یک تصادف ساده» ساخته جعفر پناهی، کارگردان سرشناس ایرانی، را به عنوان نماینده خود در بخش بهترین فیلم بین‌المللی اسکار ۲۰۲۶ معرفی کرده است.

این انتخاب نه تنها بازتابی از جایگاه جهانی پناهی در سینمای معاصر است، بلکه بحث‌های تازه‌ای درباره نسبت سیاست، هنر و هویت ملی در عرصه بین‌المللی برانگیخته است.

با توجه به اینکه پناهی در ایران امکان دریافت مجوز رسمی ندارد و آثارش به دلیل محتوای انتقادی در داخل کشور غالباً توقیف یا سانسور می‌شوند، ایران این فیلم را برای اسکار معرفی نمی‌کرد.

از این‌رو انتخاب آن از سوی فرانسه در واقع فرصتی است تا صدای پناهی در عرصه جهانی شنیده شود؛ فرصتی که به گفته تحلیلگران، خود نوعی نقد غیرمستقیم بر محدودیت‌های فرهنگی در ایران محسوب می‌شود.

انتخاب فیلم پناهی از سوی فرانسه بازتاب جهانی داشت و به عنوان نمادی از سینمای مستقل ایران و مقاومت فرهنگی در برابر سرکوب‌های داخلی تلقی شد.

«یک تصادف ساده» نیز در ایران و بدون مجوز رسمی ساخته شد. تدوین فیلم در فرانسه انجام گرفت و بخشی از تأمین مالی آن نیز از طریق شرکت‌های فرانسوی و اروپایی فراهم شد. این روش تولید، ادامه مسیری است که پناهی در سال‌های گذشته دنبال کرده است.

این فیلم در ماه مه ۲۰۲۵ در جشنواره کن به نمایش درآمد و توانست نخل طلا، را از آن خود کند و تحسین منتقدان بین‌المللی را برانگیزد.

داستانی برآمده از تجربه زندان

فیلم «یک تصاوف ساده» درباره گروهی از زندانیان سابق است که پس از آزادی با مردی روبرو می‌شوند که احتمال می‌دهند شکنجه‌گرشان در زندان بوده است. اما چون در زندان همواره با چشم‌بند بوده‌اند، تنها صدای او را به یاد دارند و از تشخیص هویت واقعی او مطمئن نیستند.

جعفر پناهی در گفت‌وگویی در جشنواره کن تأکید کرد که «این داستان ترکیبی از روایت‌های زندانیان مختلف و تجربه‌های شخصی خودم است. در زندان کمتر کسی چهره شکنجه‌گر را دیده، اما صدای او در حافظه همه باقی مانده است.»

این فیلم نخستین پروژه پناهی پس از آزادی از زندان در سال ۲۰۲۳ است. او در پی بازداشت و اعتصاب غذا آزاد شد؛ تجربه‌ای که بار دیگر جایگاه او را به عنوان یکی از چهره‌های پیشرو سینمای معترض ایران برجسته کرد.

فیلم «یک تصادف ساده» در ایران و بدون مجوز رسمی ساخته شد و تدوین و بخشی از هزینه‌های ساخت آن از سوی فرانسه تامین شده است.

منتقدان همچنین بر این نکته تأکید دارند که فیلم پناهی به دلیل موضوع جهانی خود – یعنی خشونت، شکنجه و خاطره‌های ماندگار قربانیان – می‌تواند برای داوران اسکار جذاب باشد. از نگاه آنان، قدرت اصلی فیلم در ترکیب ساده‌گرایی بصری و بار عاطفی سنگین آن است.

«یک تصادف ساده» روایتگر زندگی روزمره شهروندان ایرانی است و با زبان مینیمال و ساده، تضادهای اجتماعی و محدودیت‌های زندگی در ایران را به تصویر می‌کشد. کارگردانی پناهی در خلق صحنه‌های روزمره و بازی گرفتن از بازیگران غیرحرفه‌ای، باعث شده فیلم همزمان به لحاظ فرم و محتوا مورد توجه قرار گیرد.

منتقدان بین‌المللی، از جمله نشریات معتبر فرانسوی و آمریکایی، این فیلم را ترکیبی از دقت مستندگونه و روایت سینمایی خلاقانه دانسته‌اند. بسیاری بر این باورند که «یک تصادف ساده» نشان می‌دهد چگونه فیلمسازان ایرانی با محدودیت‌های شدید، هم‌چنان می‌توانند آثار با کیفیت و تأثیرگذار تولید کنند.

انتخاب فرانسه، بازتاب جهانی و چشم‌انداز اسکار

فرانسه در انتخاب فیلم نماینده خود برای اسکار رقبای پرقدرتی داشت. آثاری چون Nouvelle Vague به کارگردانی ریچارد لینک‌لیتر، A Private Life ساخته ربکا زلوفسکی و انیمیشن Arco از نامزدهای جدی بودند. با این حال کمیته انتخاب سینمای فرانسه در نهایت تصمیم گرفت فیلم پناهی را به آکادمی اسکار معرفی کند.

این انتخاب برای سینمای فرانسه اهمیت ویژه دارد. آخرین بار در سال ۱۹۹۳ بود که فیلم فرانسوی ایندوچین توانست جایزه بهترین فیلم بین‌المللی را به دست آورد. اکنون امید می‌رود که فیلم پناهی، با موضوعی جهانی و روایت انسانی‌اش، بتواند بار دیگر این افتخار را برای فرانسه تکرار کند.

فیلم «یک تصاوف ساده» درباره گروهی از زندانیان سابق است که پس از آزادی با مردی روبرو می‌شوند که احتمال می‌دهند شکنجه‌گرشان در زندان بوده است.

واکنش‌ها به انتخاب فیلم مثبت بوده است. بسیاری از فعالان فرهنگی آن را «پیروزی نمادین» برای سینمای مستقل ایران دانسته‌اند. برخی نیز معتقدند این انتخاب می‌تواند باعث توجه دوباره به وضعیت سینماگران تحت فشار در ایران شود. با وجود این، کارشناسان یادآوری می‌کنند که رقابت در بخش بهترین فیلم بین‌المللی همیشه فشرده است.

واکنش‌ها

پس از برنده شدن فیلم در جشنواره کن، واکنش‌ها از منظر سیاسی و فرهنگی بسیار گسترده بود. ژان-نوئل بَرو، وزیر خارجه فرانسه، این اثر را «جنبشی در مقاومت» توصیف کرد و گفت فیلم پناهی نه‌تنها یک دستاورد هنری است، بلکه نمونه‌ای برجسته از ایستادگی فرهنگی در برابر سرکوب‌های سیستماتیک جمهوری اسلامی محسوب می‌شود.

این اظهارات با واکنش تند وزارت خارجه ایران روبه‌رو شد که آن را «مداخله‌آمیز و غیرمسئولانه» خواند و رسانه‌های دولتی ایران نیز مدعی شدند که فیلم ابزاری تبلیغاتی علیه ایران شده است.

خبرگزاری‌ها و صداوسیمای جمهوری اسلامی نیز فیلم را «ترکیبی از دروغ و تهمت» معرفی کردند و روند ساخت آن را «غیرقانونی و بدون مجوز» دانستند. تمرکز اصلی گزارش‌های داخلی بر «پیام سیاسی ضدایرانی» فیلم بود و پوشش خبری آن با تأخیر انجام شد.