طالبان در هفته‌های اخیر بخش بزرگی از دسترسی شهروندان افغانستان به اینترنت را قطع کرده‌اند و هدف آن را «جلوگیری از فساد اخلاقی» خوانده‌اند. اما رسانه‌‌های بین‌المللی هدف طالبان را تلاشی تازه برای کنترل جریان طلاعات و محدودسازی آزادی‌های فردی می‌دانند.

برخلاف خوش‌بینی‌های ساده‌لوحانه بسیاری از مقام‌های غربی درباره تغییر طالبان در مقایسه با دوره اول حاکمیت‌شان بر افغانستان، این اقدام طالبان نشان می‌دهد که هویت این گروه بر بنیان قرائت‌های افراط‌گرایانه آن‌ها از شریعت اسلامی استوار است که در تضاد با ملزومات اولیه زندگی مدرن قرار دارد؛ از انترنت به عنوان یک ابزار زندگی مدرن گرفته تا حقوق بشر و حقوق زنان به عنوان مفاهیمی در دنیای امروز، همه هویت طالبان را تهدید می‌کند.

بنابراین، بسیار تحلیلگران بر این باورند که پس از محدودیت‌های شدید طالبان بر رسانه‌های آزاد، قطع یا محدودیت شدید دسترسی به انترنت هدف طبیعی طالبان به حساب می‌آمد. در واقع اینترنت برای طالبان خطری به مراتب بزرگتر از رسانه‌هاست چرا که هر شهروند می‌تواند به تنهایی به مثابه یک رسانه مستقل عمل کند و از زندگی زیر حاکمیت طالبان گزارش بدهد.

قطع اینترنت نشان داد که برخلاف خوش‌بینی‌های غرب، طالبان تغییر نکرده و همچنان بر پایه قرائت افراطی از شریعت و ارزش‌های قبیله‌ای حکومت می‌کنند.

ذهنیت و چارچوب فکری طالبان که مبتنی بر قرائت افراطی زا شریعت در ترکیب با ارزش‌های فرهنگی قبیله‌ای و بدوی است، نه می‌تواند آزادی عمل شهروندان را درک کند و نه تحمل.  چهار سال پس از آن‌که سیاست‌های ناپخته جامعه بین‌المللی و فساد گسترده حکومت‌های افغانستان باعث شد که طالبان بار دیگر افغانستان را تصرف کنند، این گروه مطمئن شده که نه جامعه جهانی دیگر توان ایستادگی در برابر آن‌ها را دارند و نه جامعه درهم شکسته و خسته از نیم قرن جنگ افغانستان.

بازگشت طالبان به تنظیمات کارخانه پیامدی قابل پیشبینی بود که بسیاری از مقام‌های غربی چشم خود را بر آن بستند تا هزینه‌ سیاست‌های ساده‌لوحانه‌اشان در افغانستان را کاهش دهند.

دستور رهبر طالبان

نخستین گزارش‌ها از استان بلخ منتشر شد؛ جایی که مقامات محلی اعلام کردند دستور قطع کامل اینترنت کابلی از سوی رهبر طالبان صادر شده است. به گفته منابع محلی که خبرگزاری آسوشیتدپرس به نقل از آن‌ها منتشر کرد، این دستور شامل خانه‌ها، دفاتر خصوصی و ادارات دولتی می‌شود.

چند روز بعد، ممنوعیت به استان‌های دیگری از جمله بغلان، بدخشان، کندز، تخار و ننگرهار گسترش یافت. در این مناطق، خدمات اینترنت پرسرعت ثابت متوقف شده و تنها اینترنت موبایلی همچنان در دسترس است؛ سرویسی که سرعت پایین و هزینه بالا، آن را برای بسیاری از خانواده‌ها و کسب‌وکارها غیرقابل استفاده کرده است. هرچند محدودیت یا قطع کامل انترنت موبایل نیز از طالبان بعید نیست.

زنان و دخترانی که طی دو سال گذشته از تحصیل رسمی محروم شده‌اند، از اینترنت به‌عنوان تنها راه ادامه آموزش استفاده می‌کردند. گزارش گاردین نشان می‌دهد که بسیاری از کلاس‌های آنلاین زبان، برنامه‌نویسی یا دوره‌های دانشگاهی از راه دور به‌طور کامل متوقف شده است. یک دختر نوجوان در مزار شریف به این روزنامه گفته است: «اینترنت تنها چراغ امید ما بود. وقتی قطع شد، احساس کردم آینده‌ام هم خاموش شد.»

رویترز نیز در گزارشی تأکید کرده است که زنان کارآفرین به‌ویژه در حوزه صنایع دستی و مشاغل خانگی، بازارهای داخلی و بین‌المللی خود را از طریق شبکه‌های اجتماعی و فروشگاه‌های اینترنتی یافته بودند. حالا با قطع فیبر نوری، آنان ناچارند از اینترنت موبایلی استفاده کنند؛ هزینه‌ها چند برابر شده و مشتریان بسیاری از دست رفته‌اند.

اینترنت برای طالبان خطری بزرگ‌تر از رسانه‌های آزاد است، زیرا هر شهروند می‌تواند به‌مثابه یک رسانه مستقل عمل کرده و از زندگی زیر حاکمیت طالبان گزارش دهد.

قطع اینترنت تنها به حوزه آموزش و مشاغل خانگی محدود نیست. کسب‌وکارهای آنلاین، شرکت‌های استارتاپی و حتی بانک‌هایی که به خدمات دیجیتال وابسته‌اند، دچار اختلال جدی شده‌اند. وبسایت «تامز هاردور» نوشت بسیاری از شرکت‌ها از برقراری ارتباط با مشتریان داخلی و خارجی بازمانده‌اند و قراردادهای بین‌المللی لغو یا معلق شده است.

این وضعیت در حالی رخ داده که افغانستان طی سال‌های اخیر به‌ویژه در شهرهای بزرگ، شاهد رشد نسبی تجارت الکترونیک و استفاده از خدمات آنلاین بانکی بوده است. قطع اینترنت ثابت می‌تواند این دستاوردها را به عقب بازگرداند.

واکنش‌ها و نگرانی‌های بین‌المللی

تصمیم طالبان با انتقادهای گسترده همراه شده است. نهادهای مدنی افغانستان آن را ضربه‌ای دیگر به آزادی بیان و جریان آزاد اطلاعات دانسته‌اند. سازمان حمایت از رسانه‌ها در افغانستان هشدار داده است که رسانه‌های داخلی بدون اینترنت پرسرعت نمی‌توانند وظایف خبری خود را انجام دهند و این اقدام به انزوای بیشتر کشور خواهد انجامید.

دیپلمات‌های غربی نیز ابراز نگرانی کرده‌اند. به گفته آنان، افغانستان در حال تبدیل شدن به «جزیره‌ای منزوی در دل عصر ارتباطات» است؛ وضعیتی که می‌تواند مردم این کشور را بیش از پیش از دسترسی به جهان بیرون محروم کند.

رسانه‌های دولتی طالبان وعده داده‌اند که «جایگزینی داخلی» برای نیازهای ارتباطی مردم فراهم خواهند کرد، اما هیچ جزئیاتی درباره این طرح منتشر نشده است.

طالبان با قطع گسترده اینترنت، عملاً جریان آزاد اطلاعات را هدف گرفته و دسترسی شهروندان به آموزش، کسب‌وکار و ارتباطات جهانی را مختل کرده‌اند.

برخی تحلیلگران می‌گویند طالبان احتمالاً در تلاش است الگویی شبیه به «اینترانت داخلی» را پیاده کند؛ شبکه‌ای که ارتباطات درون افغانستان را ممکن می‌سازد اما دسترسی به شبکه جهانی را به‌شدت محدود می‌کند. وبسایت الجزیره در گزارشی نوشت اگر چنین طرحی به اجرا درآید، افغانستان عملاً به کشوری کاملاً منزوی بدل خواهد شد. هرچند افغانستان بودجه و تخصص لازم برای اجرای چنین طرحی را ندارد.

بسیاری از خانواده‌ها که پیش‌تر از تماس تصویری برای ارتباط با بستگان خود در خارج استفاده می‌کردند، اکنون مجبور به استفاده از تماس‌های تلفنی پرهزینه شده‌اند. دانشجویان افغان در دانشگاه‌های آنلاین خارجی نیز می‌گویند قادر به ارسال تکالیف یا شرکت در کلاس‌ها نیستند.

طبق گزارش آسوشیتدپرس، کابل فیبر نوری در افغانستان بیش از ۱۸۰۰ کیلومتر طول دارد و طرح‌هایی برای گسترش آن به ۴۸۸ کیلومتر دیگر در دست اجرا بود. قطع این کابل‌ها نه‌تنها دسترسی کاربران را متوقف کرده بلکه طرح‌های توسعه‌ای را نیز بی‌اثر ساخته است.

کارشناسان فنی می‌گویند طالبان با کنترل فیزیکی مراکز و شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات، توانسته به‌راحتی ارتباطات را قطع کند. اینترنت موبایلی که همچنان برقرار است، به‌طور کامل تحت نظارت شرکت‌های مخابراتی داخلی باقی مانده و ظرفیت آن محدود است.

یشتر تحلیلگران بر این باورند که طالبان به‌دنبال کنترل پایدار بر جریان اطلاعات است و بعید به‌نظر می‌رسد محدودیت‌ها به‌زودی لغو شود.