با وجود ناکامی مذاکرات ایران با سه کشور اروپایی بر سر برنامه هسته‌ای. تهران با بازگشت بازرسان آژانس بین‌المللی توافق کرده اما گفته است که به معنای از سرگیری همکاری ایران با این آژانس نیست. با این‌حال، این تصمیم، که به نظر می‌رسد گامی برای کاهش تنش با غرب باشد، با اعتراض نمایندگان مجلس شورای اسلامی ایران روبه‌رو شد که آن را “نقض استقلال ملی” و “تسلیم در برابر فشارهای غرب” توصیف کردند و معتقدند که بازگشت بازرسان بدون تضمین لغو تحریم‌ها، به زیان منافع ایران است.
این تحول، در کنار تهدید کشورهای اروپایی (بریتانیا، فرانسه، آلمان) برای فعال کردن مکانیسم ماشه در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، بحث‌های گسترده‌ای را در رسانه‌ها برانگیخته است. فعال شدن مکانیسم ماشه، که تحریم‌های پیشین سازمان ملل را بازمی‌گرداند، می‌تواند توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ موسوم به برجام را از نظر حقوقی پایان‌یافته تلقی کند، مسیر مذاکرات جدید را دشوارتر سازد و ایران و غرب را به سمت تقابل بیشتر سوق دهد.
چین، به‌عنوان یکی از اعضای توافق برجام، در بیانیه‌ای اعلام کرده که فعال شدن مکانیسم ماشه «عواقب غیرقابل پیش‌بینی» خواهد داشت.
قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، که توافق هسته‌ای را تأیید کرد، سازوکاری پیش‌بینی کرده که به هر یک از اعضای توافق اجازه می‌دهد در صورت نقض تعهدات توسط ایران، تحریم‌های پیشین (مانند تحریم‌های تسلیحاتی، مالی و فناوری هسته‌ای) را بازگرداند.
این فرآیند، که به مکانیسم ماشه معروف است، پس از ۳۰ روز به‌صورت خودکار تحریم‌ها را فعال می‌کند، مگر اینکه شورای امنیت رأی به ادامه لغو تحریم‌ها دهد. این سازوکار معکوس طراحی شده تا مانع وتوی کشورهایی مانند روسیه یا چین شود. تحلیل‌های حقوقی در رسانه‌ها تأکید دارند که با فعال شدن ماشه، ساختار توافق فرو می‌پاشد، زیرا تعهدات متقابل (محدودیت‌های هسته‌ای ایران در برابر لغو تحریم‌ها) را نقض می‌کند.
چین، به‌عنوان یکی از اعضای توافق برجام، در بیانیه‌ای اعلام کرده که فعال شدن مکانیسم ماشه «عواقب غیرقابل پیش‌بینی» خواهد داشت. این بیانیه اساسا مشروعیت مکانیسم ماشه را زیر سوال می‌برد، و وضعیت کنونی را نتیجه خروج آمریکا در سال ۲۰۱۸ و کوتاهی کشورهای اروپایی در اجرای تعهداتشان می‌داند. ایران نیز استدلال می‌کند که حملات اخیر آمریکا و اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای‌اش، نقض توافق از سوی غرب است و کشورهای اروپایی حق استفاده از مکانیسم ماشه را ندارند. فعال شدن مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌ها می‌تواند ایران را به خروج از پیمان منع گسترش تسلیحات هسته‌ای (NPT) سوق دهد، که عواقب حقوقی گسترده‌تری به دنبال دارد.
افزون بر این، پایان یافتن برجام، مسیر هرگونه مذاکره جدید را به‌شدت دشوار می‌کند. توافق هسته‌ای بر پایه توازن تعهدات شکل گرفت: ایران برنامه هسته‌ای خود را محدود کرد و در مقابل، تحریم‌ها لغو شد. بازگشت تحریم‌ها انگیزه ایران برای رعایت محدودیت‌ها را از بین می‌برد و ممکن است به افزایش غنی‌سازی اورانیوم یا محدود کردن بیشتر نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی منجر شود. بازگشت تحریم‌ها همچنین حمایت روسیه و چین از ایران را تقویت می‌کند؛ هر دو کشور مشروعیت ماشه را زیر سؤال برده‌اند و تأکید کرده‌اند که بدون فرآیند قانونی، این اقدام «نامشروع» است.
فعال شدن مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌ها می‌تواند ایران را به خروج از پیمان منع گسترش تسلیحات هسته‌ای (NPT) سوق دهد، که عواقب حقوقی گسترده‌تری به دنبال دارد.
از منظر اقتصادی، نیز فعال شدن مکانیسم ماشه تحریم‌های گسترده‌ای را بازمی‌گرداند که بر صادرات نفت، نظام بانکی و دسترسی به فناوری ایران تأثیر می‌گذارد. هرچند برخی گزارش‌ها می‌گویند این تحریم‌ها ممکن است «بیشتر نمادین» باشد، چرا که تحریم‌های آمریکا قبلا اعمال شده و بازگشت تحریم‌های کشورهای اروپایی تاثیر چشمگیری نخواهد داشت. با این‌حال، این تحریم‌ها می‌توانند جریان نقدینگی ارزی ایران را مختل کنند و تورم را افزایش دهند و فشار اقتصادی می‌تواند رژیم ایران را به سمت سیاست‌های تهاجمی‌تر سوق دهد.
از بعد امنیتی، مکانیسم ماشه می‌تواهد تنش‌ها را افزایش دهد و ایران و غرب را به تقابل مستقیم‌تر بکشاند. برخی رسانه‌ها هشدار داده‌اند که این اقدام می‌تواند به درگیری منطقه‌ای منجر شود، ایران ممکن است برنامه هسته‌ای خود را تسریع کند و غرب، به‌ویژه اسرائیل، را به توسل به گزینه‌های نظامی وادارد. افزون بر این، هرچند مکانیسم ماشه فشارها بر ایران را افزایش می‌دهد اما برنامه هسته‌ای را متوقف نمی‌کند بلکه می‌تواند به بحران هسته‌ای بزرگتری منجر شود.
